ข้าวเหนียวลืมผัว

ข้าวเหนียวลืมผัว
           ความเป็นไปได้หลายๆ คนสงสัย หลายๆ คนไม่รู้จักกับข้าวชนิดนี้ ต่างก็ส่งสัยว่าข้าวชนิดนี้มีด้วยหรือ? "ข้าวลืมผัว หรือข้าวเหนียวลืมผัว" ทำไมมีชื่อแปลกๆ เป็นชื่อที่ถูกตั้งขึ้นเพื่อดึงดูดความสนใจหรือไม่อย่างไร แต่เมื่อได้ศึกษาเรียนรู้ก็ทราบมาว่า ข้าวชนิดนี้มีประโยชน์มากมายและมีคุณค่าทางอาหาร แล้วประวัติของข้าวเหนี่ยวชนิดมีที่มาอย่างไร มาจากไหน แล้วทำไมต้องมีชื่อแบบนี้ วันนี้เรามารู้จักกันครับ "ข้าวเหนียวลืมผัว"

ประวัติความเป็นมาของข้าวเหนียวลืมผัว
           ข้าวเหนียวลืมผัวนั้น ทราบว่า นายสมเดช ท้าววัฒนากุล ประธานสภา อบต.คีรีราษฎร์ ได้ตั้งชื่อขึ้นมา โดยได้ไอเดียจากเรื่องที่เล่าสืบต่อกันมาเกี่ยวกับสามีภรรยาชาวม้งคู่หนึ่ง นั่นคือเมื่อสามีชาวม้งได้ออกไปทำธุระนอกบ้าน โดยให้ภรรยาหุงข้าวไว้ แต่ระหว่างที่รอสามีกลับบ้าน ภรรยาได้หยิบข้าวที่สุกแล้วมาปั้นกินเล่น ด้วยความที่ข้าวดังกล่าวมีกลิ่นหอม รสชาติอร่อย เคี้ยวเพลิน ภรรยาจึงกินข้าวหมดโดยไม่รู้ตัว ไม่เหลือเก็บไว้ให้สามี หรือก็คือ อร่อยจนลืมผัว นั่นเอง

           ข้าวเหนียวลืมผัว เป็นข้าวเหนียวนาปีของกลุ่มชาติพันธุ์ชาวม้ง บ้านรวมไทยพัฒนาที่ 3 ตําบลรวมไทยพัฒนาอําเภอพบพระ จังหวัดตาก ปลูกในสภาพไร่สูงจากระดับน้ําทะเลประมาณ 650 เมตรและได้มีกลุ่มชาติพันธุ์ชาวม้ง นําเมล็ดพันธุ์มาปลูกในบริเวณรอยต่อระหว่างอําเภอนครไทย และอําเภอชาติตระการจังหวัดพิษณุโลก
           ต่อมาปี 2533 นายพนัส สุวรรณธาดา ตําแหน่งในขณะนั้น คือเจ้าพนักงานการเกษตร 5 ศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลก (เกษียณอายุราชการในตําแหน่งเจ้าพนักงานการเกษตร 6 ศูนย์วิจัยข้าวนครราชสีมา ปี 2551) ไปปฏิบัติการราชการโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริภูขัด ภูเมี่ยง ภูสอยดาว บริเวณอําเภอนครไทยและอําเภอชาติตระการจังหวัดพิษณุโลก ได้พบเห็นและสนใจจึงรวบรวมและนํามาปลูกเปรียบเทียบกับข้าวที่ปลูกจากแหล่งเดิม (อําเภอพบพระ) และคัดเลือกพันธุ์ให้บริสุทธิ์
           ระหว่างปี 2534-2538 ณ ส่วนแยกของสถานีทดลองพืชสวนดอยมูเซอ อําเภอพบพระจังหวัดตาก เพื่อใช้ในโครงการตามพระราชเสาวนีย์ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถเมื่อคัดเลือกพันธุ์บริสุทธิ์แล้วได้มอบเมล็ดพันธุ์ให้นายไชยวัฒน์วัฒนไชยผู้อํานวยการศูนย์วิจัยพืชสวนพิจิตร ในขณะนั้น (เกษียณอายุราชการในตําแหน่ง รองอธิบดีกรมการข้าว ปี 2552 ปัจจุบันเป็นที่ปรึกษาอธิบดีกรมการข้าว) สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ ที่เสด็จมาเยี่ยมชมโครงการฯ
           จากนั้น นายพนัส สุวรรณธาดา จึงได้ทําแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์บริสุทธิ์ในปี 2539 แล้วนําเมล็ดพันธุ์ที่ได้ไปให้กลุ่มชาติพันธุ์ชาวม้ง ที่ตําบลรวมไทยพัฒนาอําเภอพบพระจังหวัดตากซึ่งเป็นแหล่งปลูกดั้งเดิมปลูกขยายพันธุ์เพื่อใช้ประโยชน์ต่อไป แต่เมื่อเวลาผ่านไป ด้วยวิธีการปลูกแบบชาวเขาที่มักปลูกข้าวหลายพันธุ์ใกล้กันหรือปลูกด้วยกัน ทําให้ข้าวเหนียวลืมผัวมีเมล็ดพันธุ์ข้าวพันธุ์อื่นปน และไม่เป็นพันธุ์บริสุทธิ์

            ปี 2550 ศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลกและศูนย์วิจัยข้าวแพร่ จึงได้เริ่มทําการคัดเลือกพันธุ์บริสุทธิ์อีกครั้ง เริ่มจากการคัดเลือกแบบหมู่ (Mass selection) และคัดเลือกรวงในปี 2551 เพื่อมาทําเป็นพันธุ์บริสุทธิ์โดยปลูกแบบรวงต่อแถวแล้วนําไปเปรียบเทียบผลผลิตเบื้องต้นที่ศูนย์วิจัยและพัฒนา

การเกษตรตาก ทดสอบการปรับตัวในแปลงเกษตรกรที่อําเภอเขาค้อจังหวัดเพชรบูรณ์ปลูกเปรียบเทียบผลผลิตระหว่างสถานีและในนาราษฎร์วิเคราะห์คุณค่าเมล็ดทางโภชนาการ ทดสองปฏิกิริยาการตอบสนองต่อปุ๋ยไนโตรเจน ทดสอบปฏิกิริยาต่อโรคและแมลงศัตรูข้าวที่สําคัญ วิเคราะห์คุณภาพเมล็ดทางกายภาพ เคมีคุณภาพสีการหุงต้มรับประทานและทําลายพิมพ์เอกลักษณ์ (DNA fingerprint)

ลักษณะประจำพันธุ์

           ข้าวเหนียวดำลืมผัว หรือข้าวเหนียวลืมผัว เป็นข้าวเหนียวที่มีเยื่อหุ้มเมล็ดข้าวกล้องสีดำ ไวต่อช่วงแสง อายุสั้น เก็บเกี่ยวประมาณกลางเดือนตุลาคม ลักษณะทรงกอตั้ง ต้นแข็ง ไม่ล้มง่าย ปล้องสีเหลืองอ่อน กาบใบและใบสีเขียว ลิ้นใบสีน้ำตาลอ่อน หูใบสีเหลืองน้ำตาล ใบธงหักลง คอรวงยาว รวงค่อนข้างแน่น กลีบดอกระยะออกรวง 50% มีสีเขียวอ่อน เมื่อถึงระยะน้ำนม กลีบดอกจะเปลี่ยนสีเป็นแถบสีม่วงบนพื้นสีเขียวอ่อน

           ต่อมาเมื่อเข้าสู่ระยะแป้งแข็ง สีกลีบดอกจะเปลี่ยนเป็นสีฟางแถบม่วงดำและเมื่อข้าวถึงระยะสุกแก่ สีเปลือกเมล็ดเปลี่ยนเป็นสีฟางแถบดำ ความสูงเฉลี่ย 151 เซนติเมตร น้ำหนักข้าวเปลือก 10.4 กิโลกรัมต่อถังข้าวเปลือก 1,000 เมล็ด หนัก 38.1 กรัม 

           ทั้งนี้ ข้าวเปลือกยาว 10.7 มิลลิเมตร หนา 1.9 มิลลิเมตร คุณภาพการสีดี ได้ข้าวเมล็ดเต็มและต้นข้าว 48.2 เปอร์เซ็นต์ คุณภาพเมล็ดทางเคมีการสลายเมล็ดในด่างที่ 1.4 และ 1.7% KOH  ค่าอุณหภูมิแป้งสุกปกติ ค่าอัตราการยืดตัวปกติ ระยะพักตัว 5 สัปดาห์

 

สรรพคุณของข้าวเหนียวลืมผัว

1. เมล็ดของข้าวเหนียวลืมผัวมีคุณค่าทางโภชนาการสูง ดังนี้

         · สารต้านอนุมูลอิสระ เช่น แอนโทไซยานิน และแกมมาโอไรซานอล

         · กรดไขมันไม่อิ่มตัว เช่น โอเมกา 3 โอเมกา 6 และโอเมกา 9

         · วิตามิน เช่น วิตามิน บี1 และวิตามิน บี2

         · ธาตุอาหารอื่น ๆ เช่น เหล็ก แคลเซียม และแมงกานีส

            คุณค่าทางโภชนาการเหล่านี้ สามารถป้องกันการเกิดโรคหัวใจ ลดการแข็งตัวของเลือด ลดการขยายตัวของเซลล์มะเร็ง ช่วยบำรุงตับ ป้องกันโรคสมองเสื่อมหรือโรคอัลไซเมอร์ ลดไขมันในเส้นเลือด โรคเบาหวาน รวมไปถึงโรคหย่อนสมรรถภาพทางเพศในชายและหญิง เป็นต้น

 

2. ข้าวพันธุ์นี้ เป็นข้าวที่มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีม่วงดำ หรือที่เรียกกันว่า ข้าวเหนียวดำ เป็นข้าวเหนียวที่มีกลิ่นหอม รสชาติอร่อย เมื่อเคี้ยวจะรู้สึกมัน กรุบ หนึบ ภายในนุ่มเหนียว เนื่องจากเป็นข้าวที่ยังไม่ได้ผ่านการขัดสี

 

พื้นที่แนะนำในการปลูก

          · สภาพไร่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ของดินดี มีอากาศเย็น และระดับความสูงประมาณ 400-800 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลาง

 

ข้อควรระวังในการปลูกข้าว

          · ข้าวเหนียวลืมผัว เป็นพันธุ์ข้าวที่อ่อนแอต่อโรคไหม้ โรคขอบใบแห้ง รวมถึงมีศัตรูพืช เช่น เพลี้ยกระโดดสีน้ำตาล และเพลี้ยกระโดดหลังขาว

           ทั้งนี้ ข้าวเหนียวลืมผัวเปิดตัวครั้งแรกโดยกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านป่าคาใหม่ ซึ่งตั้งอยู่ใน ต.คีรีราษฎร์ อ.พบพระ จ.ตาก โดยชาวบ้านได้นำมาจำหน่ายเป็นรายได้เสริมในงานประเพณีกินข้าวใหม่ขององค์การบริหารส่วน ต.คีรีราษฎร์ ในปี พ.ศ. 2548 หลังจากนั้นข้าวเหนียวลืมผัวก็เริ่มเป็นที่รู้จักแพร่หลาย ซึ่งนอกจากจะนำไปนึ่งเป็นข้าวเหนียวแล้ว ยังสามารถนำข้าวเหนียวลืมผัวไปผสมข้าวอื่น ๆ ก่อนนำไปต้ม เพื่อให้ข้าวต้มมีสีม่วงอ่อนสวยงามน่ารับประทาน หรือจะนำไปทำเป็นขนมข้าวเหนียวเปียก หรือจะทำเป็นเครื่องดื่มจำพวกชาข้าวก็ได้

 

 วิธีนึ่งข้าวเหนียวลืมผัวให้นุ่มอร่อย

           การนึ่งข้าวเหนียวลืมผัวให้นุ่มน่ารับประทานนั้น ใช้หลักการเดียวกับการนึ่งข้าวเหนียวทั่วไป แต่เพื่อให้ข้าวเหนียวนุ่มน่ารับประทานยิ่งขึ้น สามารถทำได้ดังนี้

ส่วนผสม 

           1. ข้าวเหนียว           5        กิโลกรัม

           2. เกลือ                  1        ช้อนโต๊ะ

           3. น้ำสะอาดพอท่วม

 

ขั้นตอนการนึ่งข้าวเหนียวลืมผัว

           1. นำข้าวเหนียวที่ได้ไปทำการล้างน้ำให้สะอาด โดยล้างประมาณ 2 น้ำ

           2. เติมน้ำสะอาดลงไปให้พอท่วม ตามด้วยเกลือ 1 ช้อนโต๊ะที่เตรียมไว้

           3. หลังจากนั้นแช่ทิ้งไว้ประมาณ 1-2 ชั่วโมง ก็สามารถนำไปนึ่งได้

               

           สาเหตุที่ต้องแช่ข้าวเหนียวในน้ำเกลือก่อนนำไปนึ่งนั้น เพราะจะช่วยลดระยะเวลาในการแช่ข้าวเหนียวได้ ซึ่งปกติการแช่ข้าวเหนียวอาจต้องใช้ระยะเวลาประมาณ 1 คืน แต่เมื่อเติมเกลือลงไป จะใช้เวลาแช่ข้าวเหนียวแค่ 1-2 ชั่วโมง ก็จะช่วยทำให้ข้าวเหนียวนุ่มน่ารับประทานยิ่งขึ้นได้อย่างง่ายดาย

 

วิธีทําชาข้าวเหนียวลืม

           สำหรับผู้ชื่นชอบการดื่มชาร้อน ๆ ที่ต้องการลิ้มรสชาข้าวที่มีกลิ่นและรสแตกต่างจากใบชาทั่วไป ก็สามารถนำข้าวเหนียวลืมผัวมาทำชาข้าวได้เช่นกัน โดยมีขั้นตอนดังนี้

           1. คัดแยกสิ่งสกปรกหรือข้าวปนออกจากเมล็ดข้าว

           2. นำเมล็ดข้าวที่คัดแยกแล้วมาล้างน้ำ เพื่อล้างคราบฝุ่นและสิ่งสกปรกที่ปนมากับเมล็ดข้าวอย่างน้อย 1 ครั้ง

           3. นำข้าวมาผึ่งลมให้แห้งสะเด็ดน้ำพอหมาด ๆ

           4. นำมาคั่วด้วยกระทะ นานประมาณ 5-10 นาที จะเริ่มมีกลิ่นหอม

           5. นำเมล็ดข้าวที่ผ่านการคั่วมาแล้วผึ่งลมให้เย็น แล้วนำไปบรรจุในซองชาที่เตรียมไว้ เก็บในภาชนะที่แห้งและปิดสนิทในตู้แช่เย็น

           6. หากต้องการดื่มชาเพียงเทน้ำร้อนในถ้วยน้ำชาปริมาณ 3ใน4 ของถ้วยหรือประมาณ 150 ซีซี

           7. นำซองชาจำนวน 1 ซอง จุ่มวางในถ้วยน้ำร้อนที่เตรียมไว้ ประมาณ 5-10 นาที เพียงเท่านี้ก็จะได้ชาข้าวเหนียวลืมผัวซึ่งมีกลิ่นหอมหวานชวนน่ารับประทานแล้ว

 

           สำหรับเมล็ดพันธุ์ข้าวเหนียวลืมผัว หรือ ข้าวลืมผัว ราคากิโลกรัมละ 35-60 บาท  ซึ่งผลผลิต 1 กิโลกรัม ราคาขายคือ แพ็กละ 100 บาท ขึ้นไป ซึ่งข้าว 1 กิโลกรัม สามารถแปรรูปเป็นชาขายได้เฉลี่ยที่ประมาณ 400 บาท หรือเมื่อบรรจุแพ็กซอง 5 กรัม จำนวน 12 ซอง  ราคาขั้นต่ำประมาณ 100-200 บาท

 

 

           นอกจากรสชาติถูกปากที่ชวนให้ติดใจแล้ว ข้าวเหนียวลืมผัว หรือ ข้าวลืมผัว ยังนำมาแปรรูปรับประทานได้หลากหลาย อีกทั้งมีราคาดีในตลาด ซึ่งการที่ข้าวเหนียวพันธุ์นี้มีสารอาหารนานาชนิดที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นวิตามินอี โปรตีน ธาตุเหล็ก สังกะสี และยังมีสารต้านอนุมูลอิสระ จึงทำให้ข้าวเหนียวลืมผัว เป็นข้าวเหนียวพันธุ์ดีอีกพันธุ์หนึ่งของไทย ที่น่าสนใจสำหรับคนรักสุขภาพเป็นอย่างมาก ดังนั้นหากมีโอกาสก็อย่าลืมหาซื้อข้าวเหนียวลืมผัวมาลองรับประทานกันดูนะจ๊ะ จะได้รู้ว่าข้าวเหนียวพันธุ์นี้อร่อยจริงดังที่เขาเล่าลือกันหรือเปล่า

-------------------------------------------------------

ขอบคุณที่มาข้อมูลและภาพประกอบ 

กรมการข้าว, สำนักวิจัยและพัฒนาข้าว (สวข.), เว็บไซต์รักบ้านเกิด

และ  kapook.com ข้าวลืมผัว รสอร่อย คุณค่าทางโภชนาการ

-------------------------------------------------------